استثنائات حقوق مالکیت فکری در آثار مطبوعاتی و رادیو و تلویزیون

حقوق مالکیت فکری مجموعه حقوق انحصاری(مادی و معنوی) است که به آفریننده آثار فکری که نمود خارجی یافته اعطا می شود. بنابراین حقوق مالکیت فکری نوعی انحصار برای دارنده آن ایجاد می کند که این انحصار محدودیت هایی را برای عموم جامعه در بهره مندی از این آثار بدنبال دارد. در حالیکه هر نظام حقوقی از جمله نظام حقوق مالکیت فکری در تدوین قوانین خود جدا از منافع افراد باید منافع عموم جامعه را هم لحاظ کند. عمدتاً علت اصلی وضع استثنائات حقوق مالکیت فکری نیز ایجاد توازن بین حقوق آفریننده و استفاده کنندگان این آثار است. چرا که ایجاد انحصار مطلق در تقابل با دسترسی آزاد به اطلاعات و در نتیجه تشویق به گسترش و ترقی دانش و افزایش آگاهی عمومی است. دنیای امروزی نیز عرصه تبادل دانش و اطلاعات است که در این میان مطبوعات و رادیو- تلویزیون پیشگام در این عرصه می باشند. حق آزادی بیان نیز حقی جهان شمول و پذیرفته شده در اسناد بین المللی از جمله اعلامیه جهانی حقوق بشر است. حق آزادی بیان شامل حق داشتن نظرات، جست و جو، دریافت و انتقال اطلاعات و اندیشه می شود. این رسانه ها به منظور انجام وظیفه اطلاع رسانی خود جدا از نیاز به دسترسی به اطلاعات، به تسریع در این امر هم نیاز دارند و اگر بخواهند طبق اصول کلی مالکیت فکری عمل کنند و به دنبال کسب اجازه از دارنده حقوق مالکیت فکری باشند قطعاً نخواهند توانست به موقع این وظیفه را انجام دهند. بنابراین تا این مرحله حقوق مالکیت فکری و آزادی بیان در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند. لذا قانون گذار به منظور نیل به این هدف در پاره ای موارد به این رسانه ها با حصول شرایطی اجازه بهره برداری بدون نیاز به کسب اجازه از دارنده حق را داده است و مبنای این استثنائات هم یکی دیدگاه کار و منفعت و دیگری آزادی بیان است.